Cantatediensten hebben zich een vaste plaats verworven in ons land. Kennelijk zijn er veel mensen die het prachtig vinden om regelmatig een cantate van Bach te beluisteren in de setting van ooit, lees: kerkdienst. De cantates zijn er omdat Bach na zijn aanstelling in Leipzig  geacht werd elke kerkdienst een cantate te componeren. En zo begon op zondag 30  mei 1723 een traditie met een cantate (nu bekend als BWV 75: “Die Elenden sollen essen”) als onderdeel van een kerkdienst. Uiteindelijk schreef Bach bijna 300 cantates, waarvan er zo’n 200 bewaard zijn gebleven.

De traditie van cantatediensten in Nederland begint in 1952. In dat jaar werd Simon C. Jansen benoemd tot cantor organist in de Amsterdamse Westerkerk. Hij organiseerde samen met ds. H.A. Visser 8 keer per jaar een cantatedienst in de Westerkerk. Deze cantatediensten bestaan na 73 jaar (!) nog steeds. U kunt bv. zondag 28 september om 10.30 uur de dienst bezoeken en luisteren naar de uitvoering van BWV 25. Er zijn daar in dit seizoen 8 cantatediensten.

Deze cantatediensten hebben navolging gevonden. Rond het midden van de jaren ’60 begonnen ook cantatediensten in Den Haag (Kloosterkerk), Rotterdam (Laurenskerk) en Utrecht (Geertekerk). In alle drie de kerken zijn er nog steeds, na 60 jaar, acht diensten per jaar. In Den Haag en Rotterdam is de setting ook nog steeds een kerkdienst, in Utrecht is dat losgelaten, er is wel een inleider.

Sindsdien zijn er (veel) meer plaatsen waar de cantatediensten hun entree maakten. Ik noem Kampen (1975, Burgwalkerk), Leiden (1989, eerst Pieterskerk, nu Hooglandse kerk), Groningen (1992, Nieuwe Kerk), Assen (1993, Adventskerk), Leeuwarden (1995, Grote Kerk), ’s Hertogenbosch (2006, Grote Kerk, geen kerkdienst maar concert), Nijmegen (2007, Petruskerk). Er nog zijn meer plaatsen waar cantatediensten zijn, maar dan meer op incidentele basis, zoals in Emmen.

Voor wat betreft Rotterdam is het nog aardig te melden dat de cantatediensten in de Laurenskerk onderdeel vormen van een grote organisatie, genaamd Laurens Vocaal. Het verzorgen van de cantatediensten is maar een klein onderdeel van de werkzaamheden.

In Groningen zijn we dus begonnen in 1992, en niet zonder reden. De Gereformeerde Westerkerk (ons rest nog enkel de windvaan op het huidige appartementencomplex aan de Kraneweg) en de Hervormde Nieuwe Kerk gingen Samen-op-Weg, en de vraag was wat er moest gebeuren met de wel (grefo)/niet (hervo) bestaande middagdiensten.
Klaas Knol (kerkenraad) en Jelte Hulzebos vonden elkaar toen in het opzetten van cantatediensten in de middag. Klaas kende het vanuit Leiden en Jelte kende het vanuit Amsterdam, en ze overtuigden de kerkenraad om dit ook in Groningen te gaan doen.
De rest is geschiedenis, zeg je dan. Tot op de dag van vandaag is de cantatedienst in de Nieuwe Kerk een gebeurtenis die bekend en geliefd is bij veel mensen. In het afgelopen jaar was het gemiddeld aantal bezoekers per dienst 215, en dat is behoorlijk hoog in vergelijking met een gewone kerkdienst!

Ik spreek de hoop uit dat onze cantatediensten in die prachtige Nieuwe Kerk nog jaren zullen bestaan. Met onze 33 jaar zijn we al aardig op weg naar die 73 van de Westerkerk!

Dick Middel

25.09.25